f_150_100_15790320_00_images_News_102016_irisheva_IMG_2006.JPG Сыгын айдыҥ 30-чы кÿнинеҥ ала ÿлÿрген айдыҥ 2-чи кÿнине jетире Алтай Республикада карындаштык Тыва Республиканыҥ Виктор Кок-оолдыҥ адыла адалган эл кÿÿлик-драмалык театрыныҥ гастрольдоры öткöн. Ол керегинде Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ худбашкараачызы Эмма Иришевала эрмек-куучын öткÿрдибис.  

—Эмма Александровна, карындаш тыва калыктыҥ театрыныҥ jайаан jол-jорыгы аайынча öткöн белетеништÿ иш jанынаҥ айдып ийзер? Jыл туркунына öткöн иштиҥ учурын, кемин, турултазын угарга турубыс.

—Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Эжер Малчинов ло мен эҥ ле озо окылу кычыртула Тыва Республиканыҥ Виктор Кок-оолдыҥ адыла адалган эл кÿÿлик-драмалык театрыныҥ тöзöлгöнинеҥ ала 80 jылдыгына учурлалган кöдÿриизинде турушканыс.

Шак бу солун jол-jорыкта бистиҥ министр ле Тываныҥ культуразыныҥ министри Алдар Тамдын эки республика ортодогы jайаандык колбулар jанынаҥ эрмек-куучын öткÿрген.

Оныҥ кийнинде Андар Константинович ле «Алаш» деген jарлу jайаан öмöлик Алтай албаты Россияга бойыныҥ кÿÿниле киргениниҥ 260 jылдыгына, Алтай Республиканыҥ тöзöлгöнинеҥ ала 25 jылдыгына учурлалып öткöн Эл Ойыныста турушты. «Алаш» эҥирги jаан ойын-концертте турушканын кöрööчилер ундыбаган болор.

Ӱчинчи ишмекчи jол-jорыгыс Тываныҥ Наадым деген jараш jери jаар болды. Олор республиказыныҥ чыккан кÿнин элбеде, тыҥытту öткÿрет. «Наадым» (койчылардыҥ байрамы) jылдыҥ ла öткÿрилет. Шак бу байрам республиканыҥ башка-башка jерлеринде öткöн. Бу байрамда Эжер Николаевич окылу туружып, уткуулын айткан. Мен дезе тыва театрла кöнÿ иштеп, белетеништÿ сурактардыҥ аайы-тööйин чокымдап лаптадым. Окылу jöптöжÿни эки министр öмö-jöмö jарадып jöптöди.

Слерде Алтай ла Тываныҥ эл театрларыныҥ репертуарный пландарына кирген ойын-кöргÿзÿлердиҥ «салымы», келер öйдöги jолы керегинде кандый амаду, шÿÿлте бар?

—Бÿгÿнги кÿнде Тываныҥ Виктор Кок-Оолдыҥ эл кÿÿлик-драмалык театрыныҥ jааны Станислав Ирильдиҥ ле мениҥ алкы бойымныҥ тÿп-шÿÿлтелерис бирлик деп айдарга jараар.

Тургузылган ончо ойын-кöргÿзÿлерди ыраак ла jуук талаларга, эл-jонго элбеде кöргÿзип таныштырары. Бÿгÿнги кÿнде кажы  ла театр бойыныҥ тилиле, культуразыла, чÿм-jаҥжыгуларыла jаан jолго чыгып, jорыктаары сÿреен керектÿ деп айдарга jараар. Öскö калыктардыҥ театрларыныҥ ойындарыныҥ, актерлорыныҥ тÿÿкилик jолынаҥ ÿренери керектÿ ине.

Алтайга одус jыл мынаҥ кайра ады-jолдоры телекейде jарлу Максим Мунзук ла Кара-Кыс Мунзук гастрольло келип jÿрген. Оноҥ бери биске бир де тыва театр келбеген. Айдарда, бу öткöн jол-jорык биске де, олорго до сакылталу ла сÿÿнчилÿ болды.

Алтай ла Тыва республикалардыҥ культура аайынча министерстволорыныҥ öмö-jöмö иштеери jанынаҥ jöптöжÿге кол салганы jанынаҥ айдып берзер?

—Тÿÿкилик учурлу бу керекке сÿÿнедим, оморкойдым. Нениҥ учун дезе эки министр бир jылдыҥ туркунына тöзöмöлдÿ иштеп, сÿреен керектÿ, тузалу jöпкö бирлик амадула, кÿÿн-тапла келип, эки jанына jарамыкту jöптöжÿге кол салды.

Эжер Николаевичтиҥ ле Алдар Константиновичтиҥ öмö-jöмö бÿдÿрерге темдектеп салган ÿлекер-проеги сÿреен солун деп сананадым. Олор талалар ортодо кöчкÿн калыктардыҥ «Очок» («Ожык») деген фестивалин белетеп öткÿрер амадулу. Бу ÿлекерде Алтай, Тыва, Хакас республикалар туружары темдектелет.

Бистиҥ театрда солун конференция öтти. Эки театрдыҥ ишчилери театрларыныҥ бÿгÿнги айалгазы, аргалары, онойдо ок актерлордыҥ профессионал öзÿми jанынаҥ ачык-jарык ла наjылык айалгада куучындашты.

Конференция öйинде айткан куучынымда солун, jаҥы шÿÿлте-идеяларды jайаан иштÿ улус берип jат деп темдектедим. Бу эки министрдеҥ бис акча-манатла болуш сурайдыс. Нениҥ учун дезе бистиҥ учредительдерис культураныҥ министерстволоры болуп jат.

—Тыва театрдыҥ балдарга, jаан улуска кöргÿскен ойын-спектакльдары jанынає Слердиҥ шÿÿлтегер?

—Олор болчомдорго баштапкы катап «Шымды чычканак Австралияда» деген jакшынак ойынды орус тилле кöргÿсти. Jилбиркеп, соныркап кöрдис.

Бистиҥ театрдыҥ актерлоры алдынаҥ бери орустап ойноп кöндÿгип калган ине. Актерлордыҥ ойыны тыҥытту болгонын кöрööчилер де аҥылап аjарган болор.

Экинчи кöргÿзÿ «Эгил, эжим, эгил» деп адалат. Бу ойын-кöргÿзÿ  1988 jылда тургузылган. Ол тыва калыктыҥ икили (игили) деп кÿÿлик ойноткызыныҥ табылганы керегинде сооjынга тайанып бичилген. Режиссердыҥ ижи сÿреен чокым, чындык ла билгир тургузылган.

Меге бу ойынды эҥ ле баштап Татарстанда кöрöргö келишкен. Ол 1998 jылда Казаньда öткöн калыктар ортодогы «Туганлык» деген фестивальда лауреат болуп чыккан. Ойын-кöргÿзÿде эҥ ле баштап РФ-тыҥ ла Тыва Республиканыҥ нерелÿ артизи Галина Максимовна Мунзук ойногон.

Ады jарлу, jайалталу, ченемели байлык, ич-телекейи, кöгÿс кöрÿми аҥылу артисттер-устар бастыра öйгö кайкал-оморкоду болуп артканы база нерелÿ керек. Ойынды экинчи катап кöрöлö, ондый шÿÿлтеге келдим…

—Бу ойын-кöргÿзÿде jиит артисттер ойноордо, азыйгы ла бÿгÿнги ойынныҥ аҥылузы, jедими jанынаҥ айдып берзер?

—Jарлу, ченемелдÿ артисттердиҥ кийнинеҥ jиит ÿйеге, jаш улуска ойынды такып ойноорго, кöргÿзерге кÿчке келижет. Jиит улуска ойноорго бир эмеш jалтанчылу да, каруулу да керек ошкош.

Jаш ÿйени таскадар, ÿредер керек. Азый бу ойында кулунныҥ сÿр-кеберин Галина Мунзук ойногон, эмди оны ойногон jиит кыс Айзана Чылбак-оолго эмди де ÿренерге, таскаарга, öрö öзöргö öй керек. Ченемел öйлö кожо келер ине.

Ӱйелердиҥ колбузы тыва театрда кандый айалгада? Колбу улалат па айса кайда да jылыйа берди эмеш пе?

—Öрö айттым, öй керек деп. Ол шÿÿлтемди улалтып ийерге турум. Тургузып турган ойындарымда ÿйелерди бириктире, кöнÿ jолло улалтып апарадым. Мен ойынга jаан ла орто jашту, онойдо ок jиит актерлорды кийдиредим. Келген теардыҥ актерлоры jаҥы ÿйениҥ jииттери болуптыр. Jаандары, ченемелдÿ устары jок…

Театрдыҥ тайанатаны, тудунатаны ÿйелер колбузы деп база ла катап айдып jадым. Jаан, ченемелдÿ артисттерис бисти ыжыктап, корулап алып jÿрет. Олордыҥ ченемели, jолду сöзи, болужы биске кандый да öйдö керектÿ.

—«Алтай-Саян алышкылар» деген ойын-концерт керегинде Слердиҥ бойыгардыҥ кöрÿм-шÿÿлтегерди угарга jилбилÿ?

—Тыва театр кÿÿлик-драмалык театр болордо, олордыҥ тöс ууламjызы—jаш улусты, балдарды аҥылу кÿÿлик бийик ÿредÿлÿ заведениелерге ийип ÿредери болуп jат. Онойдо ок наадайлар ууламjызы бар. Балдарды кÿÿлик жанр-ууламjыга алдынаҥ ла бери ÿредип таскадып jатканын аҥылап темдектеер керек.

Бисте эл драма театр, олордо дезе эл кÿÿлик-драмалык театр. Ӱзеери кöс jетпес куба чöлдиҥ улузы кожоҥчы-jаҥарчы деп айдарга jараар. Кырлары бар да болзо, олор ыраактаѕ

Театр башка-башка жанрларла-бÿдÿмдерле азыйдаҥ бери иштеп келген ине. Бойыныҥ jаҥжыгулары бар. Байлык кöмзö-репертуар база бар. Ончозын, талдамазын-артыгын чук jуунадып ийерде, jе ле деген ойын-концерт чыгып келет.

—Артисттердиҥ кеп-кийими, ойын-кöргÿзÿлердиҥ декорациязы сÿреен тыҥ. Jöмöлтö-болуш jакшы деп айдар ба?

—Театрдыҥ худбашкараачызы Станислав Ирильдиҥ айтканыла, куран айда Тану Тыва ороонныҥ тöзöлгöнинеҥ ала 95 jылдыгы элбеде темдектелген. Тÿÿкилик учурлу байрамла колбой олорго сÿреен jакшы jöмöлтö-болуш болгон.

—Ойын-концертте тыва эпши кöрööчилерге «Эҥир jылдыс чыгарда» деген кожоҥды кожоєдогоны база солун болды ба?

—Ойын-концерт бийик кеминде болды. «Эҥир jылдыс чыгарда» деп кожоҥды кожоҥдооры jанынаҥ шÿÿлтени мен олорго концерттеҥ озо айдып бердим. «Эҥир jылдыс чыгарда» деп кожоҥды коо, jараш ÿниле Аржана Стал-Оол кожоҥдоордо, алтай кöрööчилер сÿреен jакшы jöмöди. Тыва келиндер «Кара сууны» jымжак, койу ÿндериле кожоҥдоды. Алтай, орус кöрööчилер ойын-концертти сÿреен jылу уткыды.

—Ӱчинчи кÿнде Галина Максимовна Мунзук бойыныҥ «Амадаар… Чÿмдеер    Иженер…» деген моно-ойынын кöргÿсти. Слердиҥ кöрÿм-шÿÿлтегерди угуп ийели.

—Кажы ла артист бойыныҥ ич-телекейиниҥ байлыгын чыгара айдатаны ол база бир öскö, солун бÿдÿм-жанр деп айдар керек. Бистиҥ кöрööчилерге ол база jарады. Бир ле кижиге бÿткÿл залды тудары сÿреен каруулу, кÿч иш. Мында кöп неме артисттиҥ бойыныҥ ченемелинеҥ, кöрÿминеҥ камаанду.

Галина Максимовна театрда иштебей jат. Ол бойы таҥынаҥ нöкöр-наjы болуп келген. Jайаан jол-jорыгы театрдыҥ гастрольдоры öдÿп турган кÿндерге келиштире öтти.

—Карындаш калыктыҥ театрыныҥ jайаан jол-jорыгын öмö-jöмö бийик кеминде алып чыкканын кöрööчилер jолду баалап темдектеди. Слерде кандый шÿÿлте бар?

—Театрга бу jаан ишти бастыра jанынаҥ jöмöп-болушкан культураныҥ министри Э. Н. Малчиновко, коллегаларыма, эл музейге, эл библиотекага, театрдыҥ jайаан öмöлигине, А. Ч. Балинага, И. У. Маймановага, В. К. Киндиковко, Н. Е. Багыровко, В. Г. Тебековко, Д. Ч. Челбаевага, техсоставка ла оноҥ до öскö актерлорго jаан алкыш-быйанымды айдадым.

—Тыва театрдаҥ кöп артисттер келген бе? Мында база аjаруга алгадый айалга керегинде айдып ийзер?

—Бу jол-jорыктыҥ аҥылузы—техсостав, 20 кижи келгени. Jирме кижи он беш актерды бастыра jанынаҥ jеткилдеген. Мында завхоз, реквизитор, парикмахер, звукооператор, администратор. Бистиҥ театрдыҥ техбöлÿкке кирип турган ишчилери олорло кожо нак, öмö-jöмö иштеди. Онойдо ок актерлор база чÿрче ле текши тилди таап, куучын-эрмек, иш-тош кöндÿгип, бийик кеминде öтти. Министрлер, худбашкараачылар, актерлор, техсостав сÿреен jакшы иштеди.

—Тыва jаар бистиҥ театр кандый ойындарды апарар амадулу, кÿÿндÿ?

—Бистиҥ jол-jорык jанынаҥ тургуза öйдö чокым айдар аргам jок. Ончо неме акча-манаттаҥ камаандузы jарт ине. Jе келер jылда, jылуга, jайга jетпей jадып, меге ары jол тудар керек.

Тыва кöрööчилерге бис «Восхождение на Хан-Алтай», «Туба» (Л. В. Кокышев) деген ойындарды кöргÿзерис. Оноҥ балдарга, болчомдорго учурлалган спектакльды апарарыс. Онойдо ок jайаан öмöликтиҥ, артисттердиҥ, ойын-концертин апарып кöргÿзерис.

К. Пиянтинова, Алтайдыҥ Чолмоны, ÿлÿрген айдыҥ 7-чи кÿни 2016 j. №188-190

 f_150_100_15790320_00_images_News_102016_irisheva_DSC_0464.JPG f_150_100_15790320_00_images_News_102016_irisheva_DSC_0593.JPG f_150_100_15790320_00_images_News_102016_irisheva_DSC_0613.JPG f_150_100_15790320_00_images_News_102016_irisheva_IMG_1985.JPG

 

 

 

 

 

 

 

Joomla SEF URLs by Artio